God bewaar ons voor een transferunie

Nederland is als de dood om met eurobonds in een transferunie gerommeld te worden. Toch is gezamenlijk met alle EU-landen schuld uitgeven een prima idee.

Wat nou steil oplopende staatsschuld? Beleggers stonden afgelopen week in de rij voor de loketten van de Italiaanse en Spaanse agentschappen die schuldpapier uitgeven. Rome bood opgeteld voor €16 mrd aan leningen aan, terwijl de vraag meer dan €110 mrd groot was. En voor de €15 mrd die Madrid wilde ophalen schreven beleggers voor €97 mrd in.

Italiaans en Spaans papier met een looptijd van tien jaar levert inmiddels respectievelijk 1,7% en 0,9% op. Dat ziet er een stuk aantrekkelijker uit dan de -0,5% op vergelijkbare Duitse leningen.

De eigenaar van een restaurant in Toscane beschermt zich tegen het coronavirus met plexiglas. Foto: Reuters

Van nervositeit over astronomisch hoge staatsschulden hebben beleggers schijnbaar geen last. Een schuldquote van 150% of misschien wel 180% van het bruto binnenlands product? Ze halen er hun schouders over op. Natuurlijk is er de wetenschap dat de Europese Centrale Bank in de markt is. Loopt de rente onverhoopt flink op, dan grijpt Frankfurt in.

Maar net zo belangrijker is dat die schuldquote eigenlijk weinig zegt.

Leen gewoon wat je nodig hebt

Europa verliest zich in zinloze discussies over solidariteit en een Europese aanpak van de coronacrisis. Die oplossing is er al lang: leen, beperk de economische schade en denk juist na over het herstel.

Wat wordt er deze dagen toch een berg politiek kapitaal verspeeld. Enerzijds door de Nederlandse regering, die zich weer eens als een boekhouder meende te moeten gedragen in Europa om vervolgens met het gênante plan te komen met een gift onze solidariteit met het zwaar getroffen Zuid-Europa te tonen. Anderzijds door Italiaanse en Spaanse politici die maar roepen dat er slechts één uitweg is uit de coronacrisis: gezamenlijk schulden aangaan. En dat terwijl ze weten dat politici uit noordelijke landen die vermaledijde eurobonds nooit aan hun kiezers uit kunnen leggen.

Afgezien van de fundamentele onenigheid binnen de muntunie is een praktisch bezwaar tegen het poolen van schuld misschien nog wel belangrijker: de noodzakelijke structuur voor die bonds ontbreekt. Want je hebt een instantie nodig die de leningen uitgeeft, die erop toeziet waar het opgehaalde geld in gestoken wordt en die ook inkomsten kan genereren om die leningen weer af te kunnen lossen. Voor je een Europees ministerie van financiën mét de bevoegdheid om belastingen te innen hebt opgetuigd — en groen licht van het Duits Grondwettelijk Hof in Karlsruhe — ligt het vaccin tegen het coronavirus al lang voor een paar dubbeltjes in de apotheek.

Zonde van de tijd

De discussie over de gezamenlijke uitgifte van schuldpapier door de eurolanden, of de inzet van noodfonds ESM, is onzinnig en zonde van de tijd. De financiën zijn namelijk al lang geregeld, en wel door de Europese Centrale Bank (ECB). Frankfurt heeft sinds 18 maart zijn onuitputtelijke koffers opengesteld en met het besluit van de Europese Commissie om het Stabiliteitspact op te schorten, kunnen de lidstaten lenen wat ze nodig hebben om het tijdelijk stilzetten van de economie uit te zingen. ‘We dekken jullie in de rug’, is in feite wat de ECB heeft gezegd bij de aankondiging van het Pandemic Emergency Purchase Programme (PEPP).

De ECB heeft werkelijk gigantisch uitgepakt

Geen renteverlaging en een uitglijer van de ECB-president. Dat was waar de markt het donderdag en vrijdag over had. Niet over het feit dat Frankfurt werkelijk alles uit de kast haalt om de economie zonder heel veel kleerscheuren door een ongetwijfeld diep dal te loodsen.

Christine Lagarde maakte afgelopen donderdag een dramatische faux pas. Een onbegrijpelijke ook. In plaats van dat ze applaus oogstte voor een in mijn ogen geweldig crisispakket, zaaide de president van de Europese Centrale Bank angst, angst voor een heropleving van de Europese schuldencrisis.

Lagarde zei dat haar instelling er niet is om het verschil tussen de rentes van de zwakke en sterke eurolanden te verlagen. Daarmee ondermijnde ze de beroemde ‘whatever it takes‘ van haar voorganger Mario Draghi en dat terwijl het ECB-bestuur nou juist had besloten dat excessieve rentebewegingen niet geaccepteerd zullen worden.

Draghi had met zijn uitspraak in 2012 de angel uit de eurocrisis gehaald en de rentes op leningen uit zuidelijke landen teruggeduwd richting de niveaus in de kern. Na Lagardes speech schoten de rentes op Europese staatsobligaties weer uit elkaar. Er was zelfs even helemaal geen handel mogelijk in de Italiaanse en Franse obligaties. Het dwong de Française later in een interview met CNBC haar woorden terug te nemen en te beklemtonen dat ze er alles aan zal doen om iedere fragmentatie van de eurozone tegen te gaan.

Lagarde heeft een prachtig instrument in haar gereedschapskist liggen

De bodem van de gereedschapskist van de Europese Centrale Bank is in zicht, klinkt het nogal eens. Onzin, zegt een Ierse econoom. President Christine Lagarde heeft een perfect instrument voor al haar wensen tot haar beschikking.

Als huiseigenaar ben ik blij met een lage hypotheekrente, maar als vader die graag wat geld opzij zet voor de eventuele studie van zijn dochters vind ik de lage rente maar niks. Zou het niet geweldig zijn als mijn bank beide zielen in mijn borst tevreden kan stellen?

Lage leenkosten, maar hoge spaarvergoedingen. Dat kan dus wel degelijk, zo las ik eind vorige week in een intrigerend opiniestuk van Eric Lonergan, hedgefondsmanager van M&G Investments, in de Financial Times. De Europese Centrale Bank kan namelijk duale rentetarieven invoeren: lagere voor leningen en hogere voor deposito’s.

Compensatiemechanisme

ECB-president Christine Lagarde tijdens een EU-bijeenkomst begin december. Foto: Reuters

Het klinkt misschien gek, maar de ECB zit al op dit spoor, schrijft de Ierse econoom verwijzend naar de zogeheten ‘tiering’ die in september werd geïntroduceerd. Dit is een compensatiemechanisme voor de rente die banken moeten betalen voor het stallen van overtollig daggeld in Frankfurt, de depositofaciliteit. Weliswaar verlaagde de ECB de depositorente toen met 10 basispunten naar -0,5%, maar voor een bepaald deel werden de banken vrijgesteld van rentebetalingen. Zo betaalt ABN Amro door de tiering nu nog maar €90 mln per jaar aan de ECB, zo’n €60 mln minder dan voor de compensatie (toen de rente dus nog op -0,4% stond).

Tegelijkertijd besloot de ECB afgelopen najaar om de voorwaarden van het TLTRO III-programma te versoepelen. Banken kunnen nu tegen een rente van -0,5% – het niveau van het depositotarief – voor drie jaar geld ophalen als ze het maar gebruiken voor kredietverlening aan bedrijven of huishoudens. Ze krijgen dus geld toe van de centrale bank. De gedachte is dat op die manier de reële economie aangezwengeld wordt. Vervolgens zal de inflatie aantrekken richting de doelstelling van ‘dicht bij maar onder de 2%’. Deze ‘teltro’s’, zoals ze in jargon heten, werden voor het eerst in 2014 ingevoerd en daarna in 2016 nog een keer en waren tamelijk succesvol. Vele honderden miljarden hebben de banken ermee opgehaald.

Gezonde concurrentie in de VS?

Zijn de Verenigde Staten het land van de gezonde concurrentie? In de financiële dienstverlening en de wereld van de big techs is moordende concurrentie al net zo afwezig als in de Amerikaanse gezondheidszorg.

Op kerstavond zag ik een deprimerende tweet voorbijkomen van historicus Adam Tooze. Hij wees daarin op een Gallup-enquête waaruit blijkt dat maar liefst 13,4% van de Amerikanen wel een familielid, kennis of vriend heeft verloren omdat die zich geen medische bijstand had kunnen veroorloven. In Nederland moet dat percentage toch echt in de buurt van de nul liggen.

Het schrijnende is dat alle Amerikanen bij elkaar bijna $4000 mrd per jaar aan gezondheidszorg uitgeven, een derde meer dan de Europeanen doen. En terwijl aan deze kant van de oceaan mensen steeds ouder worden, neemt de gemiddelde levensverwachting in de VS al sinds 2014 af.

Het grote probleem is dat de gezondheidszorg er opgezet is als een sector die winst mag maken. Gezonde concurrentie beperkt opwaartse prijsdruk, is de gedachte. Helaas zijn er nauwelijks regulerende instanties die de markt vrij houden. Op alle niveau’s, van artsen, ziekenhuizen, verzekeraars tot farmaceuten zijn mono- en oligopolies ontstaan en die eten allemaal maar wat graag uit de onuitputtelijke ruif. Toevallig zag ik recent nog voormalig minister van arbeid Robert Reich twitteren dat een CT-scan in de VS gemiddeld $1100 kost en in Nederland, omgerekend, slechts $140.

Die bankenunie kunnen we nu echt wel afronden

In het kort

• De Duitse minister van financiën wil de bankenunie afmaken, een prima idee.
• Hij vindt wel dat banken rekening moeten houden met de risico’s van staatsleningen op hun balans. Dat is echter een veel te beperkte blik.
• De risico’s zijn al lang voldoende teruggebracht om de stap naar risicodeling te kunnen zetten.

Goed nieuws uit Berlijn, dacht ik vorige week. De Duitse minister van financiën Olaf Scholz wil de bankenunie voltooien.

Hij heeft zijn aarzelingen tegen het sluitstuk, een Europees depositogarantiestelsel, laten varen. Nu zijn eigen banken er zo belabberd voor staan, ziet een systeem waarbij Europese banken gezamenlijk instaan voor elkaars spaartegoeden (tot €100.000) er niet zo heel eng meer uit, zal hij misschien gedacht hebben. 

Voor mij is de bankenunie, samen met de kapitaalmarktunie, dé weg vooruit voor Europa. Als die unies eenmaal bestaan, neemt de kans enorm af dat we bij een crisis grote sommen belastinggeld moeten overmaken naar andere landen. De domper was dan ook groot toen bleek dat de voorwaarden die Duitsland eerder had opgeworpen tegen Edis, zoals dat stelsel in Brussels jargon genoemd wordt, nog fier overeind staan.

Twee voorbehouden

Nog altijd wil Scholz dat banken voortaan rekening houden met de risico’s van staatsobligaties op hun balans. Zo kan de grote hoeveelheid Italiaanse staatsleningen die Italiaanse banken bezitten er immers voor zorgen dat de overheid en het bancaire stelsel elkaar in een crisissituatie omver trekken, redeneert Berlijn. Daarnaast moeten de Zuid-Europese banken hun oninbare leningen nog een heel stuk verder omlaag brengen voordat Edis ingevoerd kan worden, vindt Scholz.

Risicodeling klinkt leuk, heette het altijd, maar het moet natuurlijk niet zo zijn dat de sterke banken in het noorden (lees: de belastingbetalers in landen als Duitsland en Nederland) hun zwakke zuidelijke evenknieën moeten redden. De lijn was – en lijkt dat nog steeds te zijn – eerst risicoreductie en daarna praten we wel verder. Opgelucht reageerde onze minister van Financiën, Wopke Hoekstra, dan ook dat hij de Duitsers niet ziet opschuiven.

Nu klinkt het logisch dat we die risicodeling niet willen. We vinden de Italiaanse staatsschuld onverantwoord hoog en waarom zouden wij in moeten staan voor een bankstelsel dat al die staatsleningen maar opkoopt?

Witwasslachtoffer ING

De controle bij ING is tekortgeschoten, concludeerde de Italiaanse toezichthouder drie maanden geleden. Sindsdien mag de bank geen nieuwe klanten meer werven. Dat komt de concurrentie goed uit.

Woest wordt hij als hij denkt aan de miljarden aan Italiaans belastinggeld die zijn voorgangers hebben gespendeerd aan omvallende banken. ‘De stal moet volledig uitgemest’, foeterde vice-premier Matteo Salvini in februari op een verkiezingsbijeenkomst in Vicenza. ‘Het volstaat niet één of twee mensen te vervangen.’

Salvini houdt niet alleen frauderende bankiers verantwoordelijk voor de bancaire ellende bij instellingen als Monte dei Paschi en Populare Vicenza, maar ook Banca d’Italia en Consob, instellingen die toezicht houden op het financiële systeem. En dat laat hij graag en veelvuldig merken.

Het is wellicht toeval, maar ik vermoed dat het de centrale bank niet slecht uitkwam dat ze een paar weken later heel ferm kon optreden tegen het Nederlandse ING. De bank die vorig najaar nog een megaschikking van €775 mln moest tekenen met het Nederlandse OM voor falend witwasbeleid, bleek zijn zaakjes nog niet op orde te hebben. De bank had niet in de gaten gehad dat oplichters onlinerekeningen bij ING Italia hadden misbruikt. Op die rekeningen konden aanbetalingen worden gedaan, bijvoorbeeld voor de huur van een huis via Airbnb of voor producten via Amazon, maar die werden nooit geleverd.

Europa zwemt in het geld, maar beseft het niet

Als die malle Europeanen nu eens de koppen bij elkaar steken, dan zouden ze er al snel achter komen dat ze China helemaal niet nodig hebben.

Peking probeert verdeeldheid te zaaien in de Europese Unie. Emmanuel Macron, Angela Merkel en Jean-Claude Juncker gooiden het afgelopen week Xi Jinping voor de voeten tijdens een door de Fransen georganiseerde mini-top in het Élysée. De drie Europeanen spraken de Chinese leider aan op zijn omstreden investeringsbeleid. ‘De uitoefening van macht gaat niet zonder onenigheid, niemand van ons is naïef’, zei Macron.

Foto: Reuters

Mooi hoor die ferme taal, maar ik vermoed dat Xi er zijn schouders over ophaalt. Als die malle Europeanen nu eens de koppen bij elkaar steken, dan zouden ze er al snel achter komen dat ze ons helemaal niet nodig hebben, zal hij ongetwijfeld tijdens het diner gedacht hebben terwijl hij de asperges, krab en het kalfsvlees met een glaasje Petrus 2002 wegspoelde. Misschien dat de Europeanen ooit het licht zien. Tot die tijd maken wij handig gebruik van hun kortzichtigheid.

Financieel afhankelijk van China

Tot ergernis van Europese leiders weet Peking handig investeringsakkoorden met armlastige regeringen te sluiten. Afgelopen zaterdag met Rome en eerder al met Athene, Lissabon en Valetta. ‘De lokroep van het Chinese geld is sterk, ook in Europa’, las ik bij collega Jean Dohmen. China heeft een slordige $1000 mrd uitgetrokken voor zijn Belt and Road Initiative, voor investeringen in havens, wegen en spoorlijnen. Daarmee moet tussen de Gele Zee en de Noordzee een Nieuwe Zijderoute ontstaan.

Daar sta je dan met je republikeinse inborst

‘Goedemiddag, ik kom voor Wopke en Alexander.’ Twee paar ogen kijken me glazig aan. ‘Voor wie?’

‘O, pardon voor de minister en de koning’, zeg ik, terwijl ik me ondertussen afvraag of de Autoriteit Financiële Markten soms een dependance heeft waar ik geen weet van heb.

Willem-Alexander, Merel van Vroonhoven en Wopke Hoekstra

‘Komt Willem-Alexander hier?’, vraagt een van de twee receptionistes achter de balie met overslaande stem. Ze glundert, kijkt opzij naar haar collega en onmiddellijk vliegen vier armen de lucht in. ‘O, wat leuk!’

Verbouwereerd kijk ik om me heen. De lobby van de toezichthouder op de Vijzelgracht is vrijwel leeg. Ik had een drukte van belang verwacht, met beveiligers en een zenuwachtig AFM-ontvangstcomité. In plaats daarvan was het koninklijk bezoek geheim gehouden. Later bleek dat juist op het moment dat ik de verrassing op de begane grond verklapt had, een derde receptioniste van hogerhand werd bijgepraat.

Zelf was me door het hoofd communicatie van het koninklijk huis op het hart gedrukt een half uur voor de aankomst van de koning ter plekke te zijn, mét paspoort of rijbewijs. Nu moet je je bij de AFM sowieso altijd legitimeren voordat je het gebouw binnen mag, maar dit keer had ik vooraf mijn geboortedatum door moeten geven en die moest ter plekke nog eens gecontroleerd worden.

De EU is geen vredesproject

Zeventig jaar vrede. Zo wordt de Europese Unie vaak verkocht. Maar het is een even gemakzuchtige als valse voorstelling van zaken

Vlak voor het Britse referendum over de Europese Unie sloeg de voormalige Britse premier John Major wat mij betreft de spijker op zijn kop met de stelling: ‘Als je onverwaterde soevereiniteit wilt in een moderne tijd waarin iedereen met elkaar verbonden is, ga dan naar Noord-Korea, want daar zul je het vinden.‘ Je kunt geen welvarende natie zijn als je niet bereid bent internationaal samen te werken en afspraken te maken, wilde de Tory maar zeggen.

 

‘Ware soevereiniteit wordt niet weerspiegeld in de kracht van het maken van wetten’, schreef de Engelse filosoof John Locke; Foto: Wiki

Nu werkte hij zich in het BBC-interview wel onmiddellijk semantisch in de nesten door te zeggen dat het Verenigd Koninkrijk wel degelijk soeverein is, omdat het land zich ieder moment uit de EU kan terugtrekken als het dat wil. ‘Dat is soevereiniteit in haar puurste vorm’, aldus Major. Maar goed, dat is nog geen reden om er dan ook maar uit te stappen.

Draghi in Bologna

Ik moest hieraan denken toen ik de rede las die Mario Draghi vorige week uitsprak bij de aanvaarding van een eredoctoraat in de rechten aan de universiteit van Bologna. In Soevereiniteit in een geglobaliseerde wereld behandelde de president van de Europese Centrale Bank de spanning tussen de voordelen van integratie en de kosten die gepaard gaan met het verlies van nationale soevereiniteit, de vraag dus die nu overal in Europa wordt gesteld: hoeveel macht zijn we bereid af te staan aan Brussel?